Spory dotyczące prawa rodzinnego z udziałem UE
Niedawno zostaliśmy poinstruowani w postępowaniu opiekuńczym przez rodzica mieszkającego w Polsce. Dziecko naszej klientki przebywało w rodzinie zastępczej Trust w Irlandii Północnej. Matka chciała, aby postępowanie zostało przeniesione do jej rodzinnego kraju - Polski.
Pojawiło się pytanie prawne, czy wniosek należy złożyć na podstawie art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 (Bruksela IIa), czy też alternatywnie na podstawie art. 8 i 9 konwencji haskiej z 1996 r. o ochronie dzieci. Kwestia prawna powstała w związku z Brexitem i w okolicznościach, w których toczące się postępowanie rozpoczęło się przed datą wystąpienia, ale wniosek o przekazanie miał zostać złożony po dacie wystąpienia.
Bruksela IIa (rozporządzenie WE nr 2201/2003) nie ma już zastosowania w Irlandii Północnej po 31 grudnia 2020 r. po wystąpieniu Zjednoczonego Królestwa z UE zgodnie z "Umową o wystąpieniu" (Wystąpienie Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), a Konwencja haska o ochronie dzieci z 1996 r. ma teraz zastosowanie.
W art. 50 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej określono, że Traktaty (w tym protokoły i załączniki) przestają mieć zastosowanie do Zjednoczonego Królestwa od dnia wejścia w życie "ustawy o umowie o wystąpieniu" (ustawa o Unii Europejskiej (umowa o wystąpieniu) z 2020 r.). Jeśli chodzi o prawo krajowe i utrzymane w mocy prawo UE, rozporządzenie Bruksela IIa zostało uchylone rozporządzeniem Jurisdiction and Judgments (Family) (Amendment etc.) (EU Exit) Regulations 2019 i, jak określono powyżej, nie będzie już miało zastosowania w Irlandii Północnej po 31 grudnia 2020 r.
Od 1 stycznia 2021 r. konwencja haska z 1996 r. o ochronie dzieci będzie miała zastosowanie w sprawach, w których pojawią się kwestie jurysdykcji do rozpatrywania transgranicznych spraw z zakresu prawa prywatnego.
Czy Brussells IIA ma zastosowanie?
Zgodnie z art. 67 ust. 1 umowy o wystąpieniu, w odniesieniu do postępowań wszczętych przed zakończeniem okresu przejściowego przepisy UE dotyczące jurysdykcji międzynarodowej nadal mają zastosowanie w Zjednoczonym Królestwie i w państwach członkowskich w sytuacjach dotyczących Zjednoczonego Królestwa.
W art. 67 ust. 1 umowy o wystąpieniu określono, że unijne przepisy dotyczące jurysdykcji mają również zastosowanie do "postępowań lub powództw, które są związane z takimi postępowaniami sądowymi", nawet jeśli takie powiązane postępowania lub powództwa zostały wszczęte po zakończeniu okresu przejściowego.
Sytuacja nie jest jasna w okolicznościach, w których sprawa została wszczęta przed datą wyjścia, ale wniosek o przeniesienie postępowania został złożony po dacie wyjścia i może wymagać wyjaśnienia.
Artykuł 15 porozumienia Bruksela IIA:
ARTYKUŁ 15
Przeniesienie do sądu lepiej przygotowanego do rozpatrzenia sprawy
W drodze wyjątku sądy państwa członkowskiego mające jurysdykcję co do istoty sprawy mogą, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, byłby lepiej umiejscowiony do rozpoznania sprawy lub jej określonej części, i jeżeli leży to w najlepszym interesie dziecka:
(a) zawiesza postępowanie lub jego część i wzywa strony do złożenia wniosku do sądu tego innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 4; lub
(b) zwrócić się do sądu innego państwa członkowskiego o przejęcie jurysdykcji zgodnie z ust. 5.
2. Zastosowanie ma ust. 1:
(a) na wniosek strony; lub
(b) z urzędu; lub
(c) na wniosek sądu innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, zgodnie z ust. 3.
Przekazanie dokonane z urzędu lub na wniosek sądu innego państwa członkowskiego musi zostać zaakceptowane przez co najmniej jedną ze stron.
3. Uznaje się, że dziecko ma szczególny związek z państwem członkowskim, o którym mowa w ust. 1, jeżeli to państwo członkowskie
(a) stało się miejscem zwykłego pobytu dziecka po wytoczeniu powództwa przez sąd, o którym mowa w ust. 1; lub
(b) jest poprzednim miejscem zwykłego pobytu dziecka; lub
(c) jest miejscem obywatelstwa dziecka; lub
(d) jest miejscem zwykłego pobytu osoby posiadającej odpowiedzialność rodzicielską; lub
(e) jest miejscem, w którym znajduje się majątek dziecka, a sprawa dotyczy środków ochrony dziecka związanych z zarządzaniem, zabezpieczeniem lub dysponowaniem tym majątkiem.
4. Sąd państwa członkowskiego mający jurysdykcję co do istoty sprawy wyznacza termin, w którym zgodnie z ust. 1 należy wytoczyć powództwo przed sądami tego innego państwa członkowskiego.
Jeżeli do tego czasu nie wytoczono powództwa, sąd, do którego wytoczono powództwo, nadal wykonuje jurysdykcję zgodnie z art. 8-14.
1. Sądy tego innego państwa członkowskiego mogą, jeżeli ze względu na szczególne okoliczności sprawy leży to w najlepszym interesie dziecka, uznać swoją jurysdykcję w terminie sześciu tygodni od dnia wytoczenia powództwa zgodnie z ust. 1 lit. a) lub b). W takim przypadku sąd, do którego najpierw wniesiono sprawę, stwierdza brak swojej jurysdykcji. W przeciwnym razie sąd, do którego najpierw wniesiono sprawę, nadal wykonuje jurysdykcję zgodnie z art. 8-14.
2. Do celów niniejszego artykułu sądy współpracują ze sobą bezpośrednio lub za pośrednictwem organów centralnych wyznaczonych zgodnie z art. 53.
Artykuły 8 i 9 Konwencji haskiej z 1996 r. - postanowienia równoległe do art. 15:
"Konwencja z dnia 19 października 1996 r. o jurysdykcji, prawie właściwym, uznawaniu, wykonywaniu i współpracy w zakresie odpowiedzialności rodzicielskiej oraz środków ochrony dzieci
Artykuł 8
(1) W drodze wyjątku, organ Umawiającego się Państwa posiadający jurysdykcję na podstawie artykułu 5 lub 6, jeżeli uzna, że organ innego Umawiającego się Państwa byłby w danej sprawie bardziej właściwy do oceny dobra dziecka, może
- zwrócić się do tego innego organu, bezpośrednio lub z pomocą organu centralnego swojego państwa, o przejęcie jurysdykcji w celu podjęcia takich środków ochrony, jakie uzna za konieczne, lub
- zawiesić rozpatrzenie sprawy i wezwać strony do złożenia takiego wniosku do organu tego innego państwa.
(2) Umawiającymi się Państwami, do których organów można się zwracać zgodnie z postanowieniami poprzedniego ustępu, są
a) państwo, którego dziecko jest obywatelem,
b) państwo, w którym znajduje się majątek dziecka,
c) państwo, do którego organów wpłynął pozew o rozwód lub separację rodziców dziecka lub o unieważnienie ich małżeństwa,
d) państwo, z którym dziecko ma istotny związek.
(3) Zainteresowane organy mogą przystąpić do wymiany poglądów.
(4) Organ, do którego zwrócono się zgodnie z ust. 1, może przejąć jurysdykcję w miejsce organu właściwego na mocy art. 5 lub 6, jeżeli uzna, że leży to w najlepszym interesie dziecka.
Artykuł 9
(1) Jeżeli organy Umawiającego się Państwa, o których mowa w artykule 8 ustęp 2, uznają, że w danej sprawie są w stanie lepiej ocenić dobro dziecka, mogą one
- zwrócić się do właściwego organu Umawiającego się Państwa miejsca zwykłego pobytu dziecka, bezpośrednio lub z pomocą organu centralnego tego państwa, o upoważnienie go do wykonywania jurysdykcji w celu podjęcia środków ochrony, które uzna za konieczne, lub
- zwrócić się do stron o złożenie takiego wniosku do organu Umawiającego się Państwa miejsca zwykłego pobytu dziecka.
(2) Zainteresowane organy mogą przystąpić do wymiany poglądów.
(3) Organ inicjujący wniosek może wykonywać jurysdykcję zamiast organu Umawiającego się Państwa zwykłego pobytu dziecka tylko wtedy, gdy ten ostatni organ uwzględnił wniosek.
Wnioski:
Artykuł 67 umowy o wystąpieniu jest obowiązującym przepisem prawnym, który należy zastosować, aby dojść do konkluzji w tej kwestii. Jeśli sytuacja prawna jest niejasna, sąd krajowy ma prawo zwrócić się do ETS o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE ("odesłanie").
Niezależnie od powyższego, wnioskodawca ma podstawę prawną do złożenia wniosku o przeniesienie postępowania rodzinnego do innej jurysdykcji. Pod wieloma względami postanowienia art. 8 i 9 konwencji haskiej z 1996 r. odpowiadają w każdym przypadku postanowieniom porozumienia Bruksela IIA.