Ustawa o dochodzeniu w sprawie domów matki i dziecka - krok naprzód i dwa kroki wstecz dla ocalałych?
W latach 1922-1995 ponad 10 000 niezamężnych matek i ich dzieci mieszkało w domach matki i dziecka w Irlandii Północnej. Wiele z nich było prowadzonych przez zakony i powiązanych z pralniami magdalenek i przytułkami. Ocaleni zgłaszali powszechne nadużycia, w tym fizyczne i emocjonalne znęcanie się, pracę przymusową i przymusową adopcję.
Na początku 2025 r. rząd Irlandii Północnej zainicjował dwuetapowe dochodzenie. Pierwszy etap, nieustawowy Panel Odzyskiwania Prawdy, zebrał zeznania ocalałych, ale nie miał uprawnień prawnych. Drugi etap, obecnie proponowany w drodze ustawodawstwa, jest ustawowym dochodzeniem publicznym uprawnionym do wymuszania zeznań i świadków, co stanowi kluczowy krok w kierunku przejrzystości i odpowiedzialności.
Ustawa wykonawcza: Legislacyjny kamień milowy
W dniu 16 czerwca 2025 r, pierwszy minister i jego zastępca przedstawili Zgromadzeniu projekt ustawy o instytucjach dla matek i niemowląt, pralniach magdalenek i przytułkach do Zgromadzenia. Ustawa ma na celu ustanowienie ustawowego dochodzenia w sprawie systemowych nadużyć w latach 1922-1995, wraz z programem zadośćuczynienia dla osób, które przeżyły.
Choć ten krok legislacyjny jest znaczący, ustawa spotkała się z natychmiastową krytyką. Przede wszystkim system zadośćuczynienia wyklucza roszczenia dotyczące osób, które zmarły przed 29 września 2011 r. - jest to arbitralna granica, która wyklucza wielu ocalałych i ich rodziny z odszkodowania lub oficjalnego uznania.
Ustawa przeszła swój pierwszy etap, ale nadal jest przedmiotem kontroli. Zgodnie z jego projektem istnieje ryzyko wykluczenia znacznej części osób, których dotyczy, co budzi obawy co do sprawiedliwości.
Kwalifikowalność i wyłączenia w ramach systemu rekompensat
Projekt ustawy proponuje standardową płatność (SP) w wysokości 10 000 funtów dla kwalifikujących się ocalałych i 2 000 funtów dla członków rodzin zmarłych ofiar - ale tylko wtedy, gdy śmierć nastąpiła 29 września 2011 r. lub później. Po zakończeniu dochodzenia zostanie wprowadzony kolejny system indywidualnej oceny płatności (IAP), oparty na konkretnej poniesionej szkodzie, który będzie wymagał odrębnych przepisów.
Kwalifikujące się osoby obejmują:
Kobiety i dziewczęta przyjęte do domów matki i dziecka lub pralni magdalenek w czasie ciąży lub po porodzie.
Dzieci urodzone w takich instytucjach lub z nich przeniesione, które były maltretowane lub zaniedbywane.
Pozostali przy życiu członkowie rodziny uprawnionych osób, które zmarły po określonej dacie.
Wykluczone grupy obejmują:
Ofiary, które zmarły przed 29 września 2011 r., a ich rodziny nie otrzymały zadośćuczynienia.
Chociaż domy pracy są objęte zakresem dochodzenia, nie znajdują się one na liście "odpowiednich instytucji" do wypłaty zadośćuczynienia zgodnie z obecnym projektem.
Kobiety dotknięte przymusową adopcją poza środowiskiem instytucjonalnym.
Osoby adoptowane lub dzieci, które nigdy nie zostały zinstytucjonalizowane.
Osoby, które doświadczyły transgranicznego znęcania się w instytucjach, chyba że krzywda miała miejsce w Irlandii Północnej.
Osoby pośrednio poszkodowane bez bezpośredniego pobytu w instytucjach.
Wyłączenia te spotkały się z ostrą krytyką z powodu braku przejrzystego uzasadnienia i potencjalnego naruszenia praw człowieka, w tym prawa do skutecznego środka prawnego.
Dla porównania, system zadośćuczynienia w Republice Irlandii akceptuje roszczenia pośmiertne bez restrykcyjnej daty granicznej, wykazując bardziej inkluzywne podejście.
Ponieważ projekt ustawy wciąż przechodzi przez proces legislacyjny, nadal istnieje kluczowa okazja, aby opowiadać się za bardziej sprawiedliwym, bardziej integracyjnym systemem dla ocalałych i ich rodzin.