TKF przeciwko Departamentowi Sprawiedliwości
W dniu 14 października 2020 r. wraz z Ronanem Lavery QC, Malachym McGowan BL i Endą McGarrity (aplikantem adwokackim, PA Duffy & Co) uczestniczyłem w rozprawie przed Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości (TSUE) w sprawie TKF przeciwko Departamentowi Sprawiedliwości Irlandii Północnej. Sprawa toczyła się jako w pełni sporna rozprawa, a oświadczenia zostały złożone przez nas w imieniu TKF, przedstawicieli Departamentu Sprawiedliwości Irlandii Północnej, przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz przedstawicieli państwa polskiego.
Sprawa trafiła do ETS w następstwie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Sąd Apelacyjny w Irlandii Północnej. Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy współpracy sądowej w sprawach cywilnych, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy między państwami członkowskimi w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych na mocy rozporządzenia (WE) nr 4/2009, a w szczególności zakresu czasowego art. 75 oraz możliwości rejestracji i wykonywania orzeczeń wydanych przed przystąpieniem państwa (w tym przypadku Polski) pochodzenia do Unii Europejskiej. W składzie orzekającym zasiadało 6 sędziów z różnych państw członkowskich UE oraz rzecznik generalny.
Tło faktyczne sprawy odzwierciedlone w wyroku jest takie, że KF i AKF, oboje obywatele polscy, zawarli związek małżeński w Polsce w 1991 roku. Mieli dwóch synów. W dniu 1 kwietnia 1999 r. polski sąd wydał orzeczenie w sprawie alimentów na rzecz AKF przeciwko TKF. Dalsze postępowanie alimentacyjne zostało wszczęte przed polskimi sądami w okresie od grudnia 2002 roku do lutego 2003 roku. Te późniejsze postępowania dały początek temu, co sąd odsyłający określił jako "zaktualizowane nakazy alimentacyjne" z dnia 14 lutego 2003 r., przy czym decyzje te były "zmianami pierwotnych nakazów wydanych w dniu 1 kwietnia 1999 r." przez ten sam sąd. TKF i AKF rozwiedli się w 2004 roku. Dwa lata później, w sierpniu 2006 r., TKF przybył do Irlandii Północnej, gdzie mieszka do dziś.
Postanowieniami z dnia 24 października 2013 r. i 15 sierpnia 2014 r. ("postanowienia o wpisie do rejestru") Clerk of the Magistrates' Court for the Petty Sessions District of Belfast and Newtownabbey (Zjednoczone Królestwo) wpisał do rejestru i stwierdził wykonalność dwóch orzeczeń w sprawie świadczeń alimentacyjnych z dnia 14 lutego 2003 r. wydanych przez polski sąd. Decyzje o rejestracji zostały wydane zgodnie z art. 75 rozporządzenia nr 4/2009. Stwierdzają one również, że zarejestrowane w ten sposób orzeczenia są wykonalne w rozumieniu sekcji 2 rozdziału IV tego rozporządzenia.
TKF zakwestionował decyzje o rejestracji przed High Court of Justice w Irlandii Północnej, Queen's Bench Division (Zjednoczone Królestwo) na tej podstawie, że ponieważ Polska nie była państwem członkowskim w momencie wydania przedmiotowych decyzji polskiego sądu, sekcja 2 rozdziału 4 rozporządzenia nr 4/2009 nie miała zastosowania. Twierdził również, że art. 23 i 26 nie miały zastosowania do orzeczeń polskiego sądu i że w każdym razie orzeczenia te nie były zgodne z art. 24 rozporządzenia nr 4/2009, ponieważ nie było dowodów na to, że TKF wiedział o przedmiotowym postępowaniu, uczestniczył w nim lub był w nim reprezentowany.
Jego powództwo zostało jednak oddalone przez High Court of Justice w Irlandii Północnej, Queen's Bench Division, na tej podstawie, że rozporządzenie nr 4/2009 nie zawiera przepisu ograniczającego jego zakres czasowy do sądowych nakazów alimentacyjnych wydanych w Polsce dopiero po dacie przystąpienia Polski do UE. Ponadto, jeśli art. 75 ust. 2 rozporządzenia nr 4/2009 nie miał zastosowania, ponieważ Polska jest państwem-stroną protokołu haskiego, rozdział VII rozporządzenia nr 4/2009 miał zastosowanie, na mocy art. 75 ust. 3, do rozpatrywanych spraw. W związku z tym High Court of Justice w Irlandii Północnej, Queen's Bench Division, orzekł, że orzeczenia polskiego sądu zostały prawidłowo zarejestrowane i wykonane na podstawie tego rozdziału. TFK odwołała się od tej decyzji do Sądu Apelacyjnego w Irlandii Północnej ("sąd odsyłający").
Kwestia rozpatrywana przez sąd odsyłający dotyczyła zatem właściwego stosowania w czasie rozporządzenia nr 4/2009 do celów rejestracji i stwierdzania wykonalności orzeczeń w sprawie świadczeń alimentacyjnych oraz możliwości stosowania art. 75 ust. 2 do orzeczeń wydanych w państwach będących stronami protokołu haskiego. W tym kontekście sąd odsyłający powziął wątpliwości co do możliwości zastosowania rozporządzenia nr 4/2009 do orzeczeń w sprawie świadczeń alimentacyjnych wydanych w Polsce przed jej przystąpieniem do UE oraz co do tego, czy Magistrates' Court for Petty Sessions District of Belfast and Newtownabbey był właściwy do zarejestrowania odnośnych orzeczeń na podstawie jakiejkolwiek części art. 75 rozporządzenia nr 4/2009.
Stanowisko w wielu kwestiach prawnych nie było jasne dla Sądu Apelacyjnego, a TSUE został zasadniczo poproszony o potwierdzenie stanowiska prawnego, w jakich (jeśli w ogóle) okolicznościach wyrok w sprawie alimentów wydany przez sąd krajowy przed przystąpieniem tego państwa do Unii Europejskiej jest uprawniony do uznania na mocy przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych[1]? [ Kwestia ta była zasadniczo przedmiotem następującego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Court of Appeal w Irlandii Północnej (Zjednoczone Królestwo).
Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy zatem uznawania i wykonywania w Zjednoczonym Królestwie orzeczeń w sprawach dotyczących zobowiązań alimentacyjnych wydanych w Polsce przed jej przystąpieniem do Unii Europejskiej w dniu 1 maja 2004 r. i przed datą rozpoczęcia stosowania rozporządzenia nr 4/2009, tj. przed dniem 18 czerwca 2011 r.
Rzecznik Generalny, Gerard Hogan z Irlandii, przedstawił swoją opinię Trybunałowi w dniu 12 listopada 2020 r. W swojej opinii rzecznik generalny opowiedział się za TKF i przyjął argumentację przedstawioną przez nasz zespół w jego imieniu. Rzecznik Generalny stwierdził, że "proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania zadane przez Sąd Apelacyjny w Irlandii Północnej (Zjednoczone Królestwo) w następujący sposób:
1. Odstępstwo od czasowego stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy w zakresie zobowiązań alimentacyjnych, ustanowione w art. 75 ust. 2 rozporządzenia nr 4/2009, należy interpretować w ten sposób, że ma ono zastosowanie wyłącznie do orzeczeń wydanych przez sąd w państwach, które w chwili wydania tych orzeczeń były już członkami Unii.
2. Nie jest możliwe uzyskanie, na podstawie art. 75 rozporządzenia nr 4/2009 lub jakiegokolwiek innego przepisu tego rozporządzenia, uznania i wykonania orzeczenia wydanego przez sąd państwa przed jego przystąpieniem do Unii zgodnie z zasadami określonymi w rozporządzeniu nr 4/2009.
Rzecznik generalny stwierdził również, że "niefortunnym faktem jest, że niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym może być ostatnią sprawą z Irlandii Północnej, którą Trybunał będzie miał okazję bezpośrednio rozpatrzyć".
Opinia rzecznika generalnego zostaje przekazana pełnemu składowi sądu. Sprawa zostanie teraz umieszczona na liście przed pełnym składem sądu i zostanie wydany pełny wyrok w sprawie zadanych pytań prawnych. Wyrok TSUE zostanie następnie przekazany Sądowi Apelacyjnemu w Irlandii Północnej i wydany zostanie ostateczny wyrok w sprawie. Z niecierpliwością czekamy na termin rozpatrzenia obu spraw i mamy nadzieję, że będziemy w stanie przedstawić dalsze informacje na temat sprawy, która ustanowi precedens w tej sprawie we wszystkich państwach członkowskich UE.